by Anco van Moolenbroek

Waardering is de brandstof in het leven

De keren dat een workshop mij werkelijk aan het werk zette, zijn zeldzaam. Dat zegt overigens niet altijd wat over de workshop; er is altijd wel iets te leren. Maar de mate waarin het geleerde direct bruikbaar is, verschilt nogal. En heel soms heb je een workshop waarin je iets leert en vervolgens weg gaat met het gevoel dat je pas aan het begin van een nieuw traject staat. Dat overkwam mij onlangs toen ik de workshop ‘Waarderend Leiderschap’ van Drives@School volgde. Ik had me al eens wat verdiept in Appreciative Inquiry (AI) of Waarderend Onderzoeken, maar mezelf nog niet de tijd gegund om het echt tot me te nemen. De uitnodiging van Drives@School kwam dan ook heel gelegen.
Waarderend onderzoeken komt uit de de Positieve Psychologie. Nu zit positief denken, van het goede uitgaan, en optimisme best in mijn aard, maar AI heeft daar nog wel een forse dimensie aan toegevoegd. Want het goede is een vijand van het beste. En al te gauw zie je eerder wat ontbreekt, dan wat er wél is. In de woorden van Aart Brezet van Drives@school: op zoek naar het beste is zoeken naar de waarde(n), terwijl ‘goed’ aan een norm appelleert. Het beste is een hoogtepunt en met Waarderend Leiderschap worden die verhalen onderzocht die gaan over hoogtepunten in je werk. Leren van je succes in plaats van leren van je fouten.
Overigens weet workshopleider Aart Brezet in korte tijd een hele serie uitspraken te doen die het onthouden waard zijn. Een bloemlezing:

  • Er werkt altijd iets
  • Zelfs het meest irritante gedrag komt altijd voort uit een positieve drijfveer.
  • Je doel halen door je doel los te laten en te verwoorden in je vragen.
  • Onderzoeken is beïnvloeden, is de aandacht richten.
  • Achter ieder probleem ligt een behoefte of wens. De vraag is wat je moet aanleren om te zorgen dat aan de behoefte wordt voldaan. Negeren is geen oplossing, want negeren is ook aandacht geven. Praten vanuit wensen in plaats van klachten.
  • Omdraaien van ‘niet’ naar ‘wel’, zoals van werkdruk naar werkplezier. En bij verzuim: waarom kom je wél naar je werk? steeds bezig zijn met perspectief, met die kant die je verder brengt of het meeste helpt.
  • Aannames zijn de manier waarop we de wereld begrijpelijk maken.
  • Er zit een groot verschil tussen de zin: ‘ik zie het niet; en ‘ik zie het nog niet’. De eerste sluit af, de tweede laat de ruimte.

Aart heeft een missie om deficit denken uit het onderwijs om te buigen. En hij heeft ons daarvoor een waardevol instrument laten ervaren; want het was practice what you preach. En volgens mij was het dat ervaren wat bij mij het gevoel opriep van verlangen naar meer van deze aanpak. En dus heb ik me voorgenomen om waarderend onderzoeken in de praktijk te gaan brengen. Missie geslaagd, Aart!

by Anco van Moolenbroek

Leren

Veel kinderen kijken uit naar hét moment: leren lezen! Een nieuwe wereld gaat open. Waar je eerst leerde van ‘horen zeggen’, krijg je nu de mogelijkheid om zelf nieuwe dingen te lezen, om je verbeelding te prikkelen, om je creativiteit te stimuleren. Schrijvers scheppen een wereld door het woord, zoals deze wereld ook geschapen is door het Woord.

Ik houd van leren. Het is toch geweldig om te zien hoe een klein kind leert lopen? Met vallen en opstaan! Wat kun je trots zijn als je kind een diploma haalt! Of het nu een veterstrikdiploma, een zwemdiploma, of een mastertitel is. Echter, een diploma is nooit een eindpunt, maar altijd een nieuw begin. Want zonder leren kun je niet leven, niet overleven.

Permanent leren is hét educatieve principe bij uitstek in de joodse traditie. Zodra je stopt met leren, dan begint het vergeten. Leren is onlosmakelijk verbonden met de schepping. Zoals de Schepper iets nieuws maakte, zo zijn zijn schepselen nieuws-gierig. Leergierigheid is het verlangen om iets nieuws te ontdekken. Leren is het luisteren naar verlangen!

Een leven lang leren wordt in het Hebreeuwse alfabet schitterend weergegeven met de letter lamed, ל. Het is de koning van de letter, omdat hij – zoals koning Saul – met kop en schouders boven alle andere uitsteekt. Alle letters van het Hebreeuwse alfabet hangen als het ware aan een bovenlijn. Alleen de lamed prikt er doorheen, reikt tot aan de hemel. Een prikstok. Dat is ook de betekenis van deze letter. Zoals de prikstok van een kamelendrijver. Het is een stimulans om door te gaan.

De lamed schrijf je (van links naar rechts) als למד – lamed-mem-dalet. Ze kunnen ook uitgesproken worden als Lamad, dat leren, studeren, inleven betekent. Als je limmééd zegt, dan bedoel je iemand iets aanleren. En een lamdaan is een geleerde. En om niet meer te noemen: talmoed is leer.

Na de lamed staan de mem en de dalet. Deze letters betekenen de deur (dalet) en water (mem). Ze symboliseren het uitgaan in de wereld (zoals je door de deur naar buiten gaat) en de reis door de tijd. Een levenslang leren is nodig om uit te gaan in de wereld en de tijd door te komen!

Maar wat is dan de zin van leren? De eerste keer dat het woord lamad in de Bijbel gebruikt wordt, staat in Deuteronomium 4:1. “Nu dan, Israël, hoor naar de inzettingen en de rechtsregels die ik u leer om te doen, – opdat ge zult leven en binnenkomen en beërven zult het land dat de ENE, de God van uw vaderen geeft aan u.” (Naardense Bijbel).

Leren is het luisteren naar verlangen. Leren is ook het verlangen naar luisteren! En verlangen zit in ons hart, in het Hebreeuws lev: לב – lamed-beth. Beth betekent huis. Zie je, verlangen is de prikstok in je huis. Verlangen is wat ons voortdrijft. Wat we leren, moet door ons hart heen gaan en ons aanzetten tot handelen. Handelen en wandelen volgens de inzettingen van de Eeuwige. Horen en gehoorzamen zijn een stelletje. Leren om te weten hoe je moet leven. Daarom gaf God Zijn geboden en inzettingen. Daarom sprak Jezus: Ik ben de Deur.

Om door de woestijn van het leven heen in het Beloofde land te komen. Want door de wereld gaat een Woord. En het drijft de mensen voort.

Blog verschenen op MessiaNieuws – 31 januari 2017
by Anco van Moolenbroek

Geven is een levenskunst

IMG_20151204_193246Het is Sinterklaas 2015 wanneer ik de V&D bezoek. Voor de laatste keer. Maar dat wist ik toen nog niet. We vieren de verjaardag van de Sint op een eigen wijze. Geen verrassingen – ook wel surprise genoemd, geen rammelende rijm – ook wel gedicht genoemd. Wel hebben we als gezin de gebruikelijke lootjes getrokken. Om dan in een uur een kadootje voor het lootje te scoren tegen het maximum bedrag van tien euro. Meer geven we niet – uit. Het gaat tenslotte om de aandacht die je elkaar geeft.

Want volgens de heren Vroom en Dreesman is geven veeeel leuker dan krijgen. Deze gedachte hangt ons bij V&D boven het hoofd. Veeeel leuker. En toch knaagt deze kreet wel enigszins aan mijn gemoed. Het doel van V&D is toch immers beperkt tot het overhevelen van ‘have en goed’? Het hele warenhuis ventileerde de vraag: wat heb je nodig? Maar niemand had nog iets nodig van V&D. Wij zijn immers niet meer afhankelijk van een fysieke plek? Ons consumerende bestaan is vooral virtual reality geworden. En daarom is de tent nu dicht; ze gaven teveel – uit.

Niettemin, de vrome oproep van V&D heeft hele oude papieren. In de Bijbel neemt Paulus zichzelf als toonbank als hij zegt: In alles heb ik u getoond dat u de zwakken zo, door hard te werken, moet steunen, indachtig de woorden van de Heer Jezus, die immers gezegd heeft: “Geven maakt gelukkiger dan ontvangen.” (Handelingen 20:35).

Geven maakt gelukkiger dan krijgen. Het is zelfs wetenschappelijk aangetoond (pdf). Geven blijkt zelfs een geglobaliseerd geluksgevoel te zijn. En helemaal euforisch kan een gever worden deze het idee heeft dat zijn gave in goede aarde valt.

Het idee alleen al.

Waaróm maakt geven gelukkiger? Andere geleerden, zoals de filosoof Levinas en de psychiater Böszörményi-Nagy, hebben behartigenswaardige woorden gewijd aan zijn en geven. Ik vat het in eigen woorden. Een kind dat geboren wordt, ontvangt het leven. Vader en moeder hebben het leven gegeven aan hun kind. Leven is een gift. En voor het kind zit er daarom niets anders op dan zelf ook te geven. Zo alleen kan de levensgrote gift worden terug betaald. Zo alleen kan het leven worden ontvangen. Hoe? Door een tegenover te zijn voor de ander. Zoals Levinas treffend stelt: ik word ik in het aangezicht van de ander. Dan alleen kom je jezelf tegen en ontmoet je de ander. Want geven maakt gelukkiger dan ontvangen. Als echter mijn geven niet gezien wordt, dan voelt dat als een afwijzing. Van mijn persoon. Van mijn bestaan. En dat is niet terecht. Want ik besta.

de barmhartige samaritaan

Nu dat klinkt nogal filosofisch. Waar in de Bijbel zegt Jezus dat geven gelukkiger maakt dan ontvangen? Het mooie is dat deze woorden van Jezus helemaal niet in de Bijbel opgeschreven zijn. Wel vertelde Jezus ooit een verhaal over een man die neergeslagen was door brute rovers. Voor dood lag hij langs de zelfkant van de samenleving, terwijl de andere kant aan hem voorbij trok. Tot één man, ook een verschoppeling, bij hem stil stond, hem ter plekke hielp en zorgde voor een hoopvolle toekomst.

Wat was de aanleiding tot de vraag: wie is mijn naaste? Zijn eerste vraag was namelijk: Meester, wat moet ik doen om eeuwig te leven? En op Jezus’ antwoord: heb God lief en je naaste als jezelf, moet hij gedacht hebben: Meester, ik kan u niet helemaal volgen… Want de vragensteller wilde zichzelf rechtvaardigen. Wie denk je, vroeg Jezus toen aan de samenleving, is de ander geweest voor die ene? Dat is de vraag: wie ben ik voor de ander? De samenleving vroeg echter: wie is mijn naaste? Deze laatste vraag, vraagt om een oordeel over een ander. De eerste vraag oordeelt mijzelf. Nu kun je de vraag stellen: wat gaf de terneergeslagen man? Simpelweg: zijn aanwezigheid.

Hoe leren we onze leerlingen dat geven gelukkiger maakt dan ontvangen? Door hún geven te zien. En ik weet van mezelf: daar moet ik steeds aan werken, dat moet ik elke dag beoefenen.

“Alle kinderen verdienen een zo passend mogelijke plek in het onderwijs. Onderwijs dat leerlingen uitdaagt, dat uitgaat van hun mogelijkheden en rekening houdt met hun beperking.” (www.passendonderwijs.nl). Deze twee zinnen vormen een wereld van gedachten. De eerste vraag die in deze wereld gesteld wordt is: wat heb je? En de tweede vraag luidt: wat heb je nodig? De eerste vraag kan leiden tot buitensluiten; en de tweede tot afhankelijkheid en consumentisme. Ja, passend onderwijs is net als V&D. Eigenlijk niet meer van deze tijd…

Welke ándere vragen zouden we moeten stellen? De eerste: wie ben je? En de tweede: wat kun je geven? De eerste vraag onderkent het bestaan; de tweede vraag erkent het bestaan. Beide vragen leiden tot zelfvalidatie en zelfvertrouwen van de ander én van mezelf.

Wat heb je nodig of Wat heb je te geven. Het is een wereld van verschil. Toen ik dit inzicht onlangs in een gesprek benoemde, sprak mijn gesprekspartner direct en enthousiast: “ik voel het verschil.” Dat is het. Het verschil is te voelen. Want verschil mag er zijn, zodat het verschil gemaakt kan worden. Juist in het onderwijs waar leren interactie is. Waar de een niet zonder de ander kan.

En als de ander je zegt: “mees, ik kan u niet volgen…”, dan heb je wat uit te leggen.

by Anco van Moolenbroek

Adaptability, Resilience and Vitality

Impressie van een Immersion – van Microsoft Office 365

classroom1“Adaptability is probably the most distinctive characteristic of life” tekende de medicus Dr. Hans Selye in 1956 op in zijn boek The stress of life. Aan die uitspraak moest ik weer denken toen ik een bezoek aan Microsoft Customer Immersion Experience in gedachten verwerkte. Een bezoek dat je verder laat kijken dan een verkoopervaring van Office365.

Jongstleden maandag stapte ik met een aantal collega’s het kantoor van Microsoft op Schiphol binnen. Het was rond het middaguur en in de kantine zaten vele medewerkers te eten. Hoewel, kantine? Het was gewoon werkruimte waar ook gegeten werd. Dit kantoor is een soort niemandsland – niemand heeft een eigen werkplek (m.u.v. de ICT-ers), en daardoor is elke plek voor iedereen. De General Manager zit daar naast een willekeurige andere medewerker netwerker.

The experience was geheel in deze lijn. De lijn van de visie van Microsoft. Een visie die ik Simple & Sophisticated noem. In de 21e eeuw gaat het eenvoudigweg om Learning, maar wel met equipement “suitable for …”, “having a great deal of experience and worldly wisdom”, “highly-developed, elaborate and produced with a high degree of skill and knowledge” (according to three definitions of sophisticated).

Microsoft heeft dat uitgewerkt in drie pijlers: 1. Leren door ervaren, 2. Leren is creëren én delen (sharing is culture), 3. Leren door doen en ontdekken. De woorden ‘gevoel bij’, ‘elkaar aanvoelen’, en ‘ervaren’ waren in het taalgebruik van Microsoft-medewerkers overigens niet van de lucht.

Toen was daar onze onderdompeling. Office365 is ontwikkeld in en voor het onderwijs. Want als het daar werkt, dan werkt het overal. Ook al zo Simple, toch? Je hele office in een tabletje; dikke pillen zijn niet meer nodig. Alles wat nodig is om te (co-)creëren en te delen is aanwezig. Realtime, anytime, en in no-time. Alles werkt met alles samen en de icoontjes van Word, Excel, Outlook of Skype zijn als rudimenten. Als iconen uit de vorige eeuw.

Waar nu nog -en zeker in het onderwijs- offline de uitvalsbasis is, heeft the world-to-come genoeg aan een internetverbinding. Of is het the world-that-is? Want ik realiseer me dat onze leerlingen the world-without-internet alleen maar kunnen kennen uit onze verhalen. En dat geldt evenzeer de jongste docenten van ons corps.

Mijmerend over deze immersion experience bekruipt me het gevoel dat je eenmaal ondergedompeld met moeite weer boven kunt komen. In het onderwijs bezinnen we ons graag met de vraag: wíllen we dit wel? Deze vraag is echter volstrekt irrelevant geworden. Met Office365 heb je alleen op 29 februari kans om te ontsnappen aan Simple & Sophisticated. Eens in de vier jaar. En trek je dan de vrije natuur in, dan val je in de handen van Apple, want “auto’s zijn iPads op wielen geworden.” aldus hoogleraar Maarten Steinbuch in Intermediair van deze week. Hij verwacht dat over tien jaar de helft van alle auto’s volledig elektrisch rijdt. De billboards ‘Rij offline’ zullen dan ook tot een sweet memory verworden zijn. Wie over tien jaar offline rijdt, staat stil.

En HUMO -ook deze week- kopt: ‘WAT MOET EEN 18-JARIGE VANDAAG STUDEREN? BINNENKORT IS 80 PROCENT VAN DE HUIDIGE JOBS IRRELEVANT’. Aan het woord is Peter Hinssen, visionair: “Tijd en plaats wordt irrelevant als alles altijd in het netwerk te vinden is. Nu gaan we ergens naartoe om te werken, maar het idee om elke dag naar een kantoor in Brussel te rijden wordt compleet absurd. Je verplaatsen voor je werk wordt de uitzondering. (…) De snelheid waarmee de dingen veranderen, wordt steeds groter, terwijl zoveel businessmodellen en bedrijven nú al in hun bestaansrecht bedreigd worden door de automatisering. We zullen goed moeten nadenken over wat wij, mensen, nog zélf zullen doen. Soms ben ik oprecht jaloers op mijn kinderen. Dan denk ik: ‘(…), ik had dertig jaar later geboren moeten worden.’ Maar net zo vaak denk ik: ‘Wat zou ik (…) moeten gaan doen, wetende dat 80 procent van de jobs van vandaag irrelevant wordt?’”

In het onderwijs zijn we druk met Digital Literacy *) van Digital Natives, terwijl de Network Natives al gearriveerd zijn. En de 21e eeuw is nog maar net begonnen. We discussiëren over 21e eeuwse vaardigheden die we leerlingen zouden moeten aanleren. Laten we niet doen alsof we deze wereld opnieuw moeten uitvinden. Het zijn de vaardigheden die elke eeuw nodig zijn. Alleen elke eeuw tien keer meer. Of twintig keer. Of honderd keer. Totdat álles, tot in alle glasvezels van de samenleving, gaat met de snelheid van het licht. Of sneller.

“Stress is essentially reflected by the rate of all the wear and tear caused by life” (ook Hans Selye). Leren is interactie. Je hebt als mens ál je ‘adaptabilty’ nodig om te overleven in een netwerkwereld waar Big Data de ogen en oren zijn geworden. 21e eeuwse vaardigheden? Veerkracht en Vitaliteit – Resilience and Vitality, dát is wat we nodig hebben. Daarom, als ik deze post gepubliceerd heb (op Linkedin, mijn website, facebook en twitter), ga ik gezellig bij de haard verder lezen in het indrukwekkende boek “Tussen de wereld en mij” van de denker Ta-Nehisi Coates (via bol.com, de winkel van ons allemaal). Op de achtergrond muziek van Bach (via een of andere internetzender uit Canada), voor de eeuwigheid geschreven. Want ik laat het niet aan komen op 29 februari.

*) Microsoft heeft daar een cursus voor: Basic level of DL: this course teaches the value of computers in society and introduces you to using a mouse and the keyboard. Geinig toch?
by Anco van Moolenbroek

Zwart-Wit

Blog over twee basisprincipes van een schoolgemeenschap: het unieke individu en de noodzaak om er bij te horen.

beertjessalmiak

Toen wij klein waren kochten mijn zusjes en ik ‘Zwart-Wit’. Dat is de makkelijke naam voor Salmiakpoeder dat als snoepgoed werd verkocht. Met een natte vinger in het zakje en dan in je mond. De eerste lik was natuurlijk het sterkst. Maar daarna raakten je smaakpapillen er aan gewend.

Zwart-Wit in één zakje. Integratie in ultieme vorm!

Net een paar maanden als rector op een voor mij nieuwe school heb ik de eerste smaak te pakken van Zwart-Wit. In Nederland wordt een school ‘zwart’ genoemd als 60% van de leerlingen van allochtone afkomst is. Een school in een grote stad als Den Haag, in een moderne Vinex wijk als het Wateringse Veld zou zo maar aan deze definitie van een zwarte school kunnenvoldoen. Ware het niet dat wij dat niet willen weten. Zwart-Wit is namelijk nooit zo zwart-wit als het lijkt, waardoor de definitie ‘zwarte school’ een onjuiste simplificatie is.

Een van onze docenten belde met de tweede corrector over het examenwerk van haar leerlingen. De tweede corrector opende met te zeggen dat hij de examennummers van de kandidaten zou noemen. Veel namen kon hij namelijk niet uitspreken. Daarop antwoordde onze collega dat ze graag over een half uurtje terug zou bellen, zodat hij even de tijd zou hebben om de namen te oefenen. Want haar leerlingen zijn geen nummers. Kijk, dat is het eerste basisprincipe in de school: geen nummers, maar namen. In al hun klankkleuren. Geen percentages, maar personen. Ja, daar zijn we wel zwart-wit in.

Dat vlakt culturele verschillen overigens niet uit. Ik denk aan een gesprek dat we hadden met de ouders van een brugklasleerling. De kennismaking met de nieuwe klas was tegengevallen. Als we geweten hadden dat er zóveel allochtone kinderen in de klas zaten, dan hadden we een andere school gekozen. Kan ons kind misschien naar een andere klas? Dus wij uitleggen dat … en hoe… En dat werd wel begrepen, maar de bezorgdheid werd niet minder. Toen kwam de echte zorg: wij zijn bang dat ons kind buiten de groep komt te staan, of zelfs gepest wordt, vanwege onze gezinssituatie. Wij weten hoe andere culturen denken over homoseksualiteit. Zwart-Wit kreeg ter plekke alle kleuren van de regenboog.

media_xl_3018054En dat is het tweede basisprincipe in een school: iedereen wil bij de groep horen. Bij de gemeenschap. Dat principe werkt alle kanten op: tussen culturen en binnen culturen. Ik kan daarom die Amsterdamse zwarte basisscholen wel waarderen die actie voerden om meer ‘witte kinderen’ op hun school te krijgen. Is dit wit genoeg?! Hun ouders willen graag dat hun kinderen op school leren hoe ze in de samenleving kunnen integreren. Want een ouder wil graag dat het goed gaat met zijn kind.

Ik zie dat als een grote verantwoordelijkheid van de schoolgemeenschap: er bij horen en er in passen. Daarover mag geen grijs gebied bestaan. Want door ‘de ander’ in welke kleur dan ook, krijg je de kans om zelf te zijn. Hoe eerder en scherper volwassenen in een schoolgemeenschap dát onderkennen, hoe beter! Het maakt ook onszelf, als docent, als onderwijsassistent, als administratief medewerker, als rector, meer mens als we de mensen om ons heen leren zien als een kleurrijke eenheid.

Zwart-Wit. Door elkaar gemengd wordt het een grijze massa. En vijftig tinten grijs kunnen weliswaar opwindend zijn, het blijft zwart-wit. Hoewel, salmiakpoeder in kristallijne vorm is Wit van kleur. En wit, zo heb ik geleerd, bevat alle kleuren van de regenboog!